چکیده

تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation – TENS) یکی از روش‌های پرکاربرد در فیزیوتراپی برای کاهش دردهای حاد و مزمن است. این روش غیرتهاجمی با استفاده از جریان الکتریکی کم‌ولتاژ بر پایانه‌های عصبی سطحی عمل کرده و از طریق مکانیسم‌های محیطی و مرکزی باعث کاهش درد می‌شود. این مقاله به بررسی جامع فیزیولوژی عملکرد TENS، اندیکاسیون‌ها، پروتکل‌های درمانی، شواهد بالینی، مقایسه با سایر روش‌ها، محدودیت‌ها و نکات بالینی مهم می‌پردازد.

۱. مقدمه

TENS یکی از پرکاربردترین ابزارهای غیردارویی برای مدیریت درد در کلینیک‌های فیزیوتراپی است. این تکنولوژی از دهه ۱۹۷۰ وارد درمان‌های بالینی شد و در حال حاضر در مدیریت انواع درد، به‌ویژه دردهای عضلانی اسکلتی، نوروپاتیک و پس از جراحی، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۲. مکانیسم عملکرد TENS

۲.۱ مکانیسم محیطی

TENS با تحریک فیبرهای عصبی قطور Aβ باعث مهار سیگنال‌های درد از طریق بسته شدن «دروازه درد» در شاخ خلفی نخاع می‌شود (نظریه گِیت کنترل).

۲.۲ مکانیسم مرکزی

تحریک مداوم با TENS باعث ترشح اندورفین‌ها، انکفالین‌ها و مهار انتقال‌دهنده‌های درد در CNS (مغز و نخاع) می‌شود. مکانیسم ضد درد مرکزی بیشتر با فرکانس‌های پایین (۱-۴ هرتز) مشاهده می‌شود.

۳. انواع TENS و پارامترهای درمانی

۴. اندیکاسیون‌های بالینی

۴.۱ درد حاد و مزمن

• کمردرد مکانیکی یا مزمن

• درد گردن و شانه

• درد پس از جراحی (مانند زانو، هیپ، شکم)

• درد زایمان

۴.۲ دردهای نوروپاتیک

• نوروپاتی محیطی دیابتی

• سندرم درد منطقه‌ای پیچیده (CRPS)

۴.۳ اختلالات عملکردی

• مثانه بیش‌فعال (overactive bladder)

• کنترل بی‌اختیاری ادراری

• دردهای مفصلی در آرتروز

۵. شواهد بالینی و مرور مطالعات

مطالعات متعددی در PubMed و Cochrane نشان داده‌اند که TENS می‌تواند به‌طور معنی‌دار درد را در شرایط مختلف کاهش دهد:

• مطالعه Sluka et al. (2023) نشان داد که TENS فرکانس پایین در بیماران مبتلا به آرتروز زانو باعث کاهش درد و بهبود عملکرد حرکتی طی ۸ هفته می‌شود.

• مرور سیستماتیک Johnson & Martin (2022) نشان داد در بیش از ۵۰٪ بیماران با کمردرد مزمن، استفاده از TENS به مدت ۲۰ دقیقه روزانه، باعث کاهش نیاز به داروهای ضد درد شده است.

۶. موارد منع مصرف (Contraindications)

• بیماران دارای پیس‌میکر قلبی یا دستگاه‌های الکترونیکی کاشتنی

• صرع فعال

• مناطق آسیب‌دیده پوست یا زخم باز

• اطراف ناحیه قلب یا کاروتید

۷. مزایا و محدودیت‌ها

مزایا:

• غیرتهاجمی، بدون دارو

• قابل حمل و خانگی

• ایمنی بالا در صورت استفاده صحیح

محدودیت‌ها:

• تأثیر موقت در برخی بیماران

• نیاز به تنظیم صحیح پارامترها توسط فیزیوتراپیست

• کاهش اثر در صورت استفاده مکرر با تنظیمات یکنواخت (تطابق گیرنده‌ها)

۸. مقایسه با سایر درمان‌های فیزیوتراپی

۹. توصیه‌های بالینی برای استفاده از TENS

• انتخاب نوع TENS بر اساس نوع درد

• شروع با شدت پایین و افزایش تدریجی

• استفاده ترکیبی با درمان‌های فیزیکی دیگر

• پایش پاسخ بیمار و تنظیم پارامترها متناسب با بازخورد

۱۰. نتیجه‌گیری

TENS یک روش مؤثر، ایمن و مقرون‌به‌صرفه در مدیریت دردهای حاد و مزمن است. این درمان به‌ویژه برای بیماران دارای محدودیت در مصرف دارو یا جراحی بسیار مناسب است. استفاده صحیح از دستگاه، انتخاب پارامترهای درمانی و پایش مستمر می‌تواند نتایج بالینی مطلوبی را به همراه داشته باشد.

منابع:

1. Sluka KA, et al. "Effectiveness of Low-Frequency TENS in Knee Osteoarthritis." Pain, 2023.

2. Johnson M, Martin D. "Systematic Review of TENS in Chronic Pain Management." Cochrane Database, 2022.

3. Walsh DM, et al. "TENS: mechanisms and clinical effectiveness." Physical Therapy Reviews, 2021.

4. Vance CGT, et al. "Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation for Pain Relief." J Pain, 2020.

5. Deyo RA, et al. "Non-pharmacologic therapies for low back pain." Ann Intern Med, 2017.